ΙΣΤΟΡΙΑ

«Βενετοί, Γενουάτες και άλλοι κατακτητές »  Σελίδα 21

«Πνευματική ανάπτυξη μέσα στη σκλαβιά »  Σελίδα  61

Στόχοι :

α )  Να κατανοήσουν τα παιδιά ότι η  Κρήτη έπεσε στα χέρια των Τούρκων πολύ αργότερα από ότι οι υπόλοιπη Ελλάδα (1669). Μέχρι τότε την κατείχαν οι Βενετοί. Γι’ αυτό και γνώρισε μεγάλη πνευματική ανάπτυξη.

β )  Να αντιληφθούν ότι στις υπόδουλες περιοχές υπήρχε  πνευματική ανάπτυξη.

γ ) Όταν η Κρήτη έπεσε στα χέρια των Τούρκων πολλοί λόγιοι Κρήτες κατέφυγαν στα Επτάνησα.

Α.  Βενετοί, Γενουάτες και άλλοι κατακτητές

Μετά την άλωση της Κωνσταντινουπόλεως από τους Σταυροφόρους (1204), η Βυζαντινή αυτοκρατορία διασπάστηκε σε μικρότερα ελληνικά κράτη και σε κράτη που ίδρυσαν Φράγκοι, Βενετοί και άλλοι κατακτητές. Ειδικότερα πολλές περιοχές του ελληνισμού γνώρισαν σταδιακά τη βενετσιάνικη κατοχή. Οι περιο­χές αυτές ήταν συνήθως νησιά και λιμάνια με στρατηγική σημασία ή παραλιακά μέρη με εύφορη ενδοχώρα.

Οι Βενετοί οχύρωναν τα λιμάνια και στο ψηλότερο σημείο της περιοχής έχτι­ζαν ένα είδος ακρόπολης, μέσα στην οποία υπήρχαν συνήθως οι κατοικίες των υπαλλήλων και οι εκκλησίες των καθολικών. Οι Βενετοί, επειδή ήταν ολιγάριθ­μοι, στηρίχτηκαν για την άμυνα των κατακτημένων εδαφών και στον ντόπιο πλη­θυσμό, τον οποίο στρατολογούσαν, άλλοτε με βία και άλλοτε με πολλαπλές πα­ροχές.

Οι Βενετοί, που ήταν κυρίως έμποροι, υποχρέωναν τους κατοίκους των κα­τακτημένων περιοχών να καλλιεργούν ορισμένα είδη που είχαν ζήτηση στο εξω­τερικό. Ιδιαίτερη επίσης φροντίδα έδειχναν για τη διοίκηση, για να μπορούν να ελέγχουν απόλυτα τις περιοχές που κατείχαν. Ανώτατος άρχοντας ήταν πάντα Βενετός και είχε τον τίτλο του προβλεπτή. Κάθε περιοχή χωριζόταν σε άλλες μι­κρότερες που τις διοικούσαν ευγενείς Βενετοί ή και πλούσιοι Έλληνες από αρχο­ντική γενιά. Ο λαός πλήρωνε βαρείς φόρους και υποχρεωνόταν να κάνει αγγα­ρείες, κυρίως στο χτίσιμο των τεράστιων οχυρωματικών έργων.

Οι Έλληνες δε δέχτηκαν παθητικά τους κατακτητές. Αγωνίζονταν συνεχώς να υπερασπίσουν το δίκιο τους, και ιδιαίτερα να διαφυλάξουν την ορθόδοξη πί­στη τους. Δεν ήταν λίγες οι φορές που η αγανάκτηση τους έφτασε ως την εξέ­γερση, όπως συνέβη στη Ζάκυνθο (1628) με το ονομαστό «ρεμπελιό των ποπολάρων». Ο λαός δεν έπαψε να επιδιώκει την απελευθέρωση του. Δεν ευτύχη­σε όμως στον αγώνα του αυτόν.

Τα εδάφη που κατείχαν οι Βενετοί έπεσαν με τον καιρό στα χέρια των Τούρ­κων, έπειτα από μακροχρόνιους πολέμους. Η κατάκτηση των εδαφών αυτών συνοδευόταν από λεηλασίες και βιαιότητες, όπως έγινε στην Κύπρο (1571) και αλλού. Εξαίρεση αποτέλεσε η Κρήτη, της οποίας η κατάληψη (1669) δε συνο­δεύτηκε από σφαγές και λεηλασίες Τα Επτάνησα έμειναν στους Βενετούς το μεγαλύτερο διάστημα, ενώ στο τέλος του 18ου αιώνα γνώρισαν τη γαλλική και την αγγλική κυριαρχία. Τέλος, τα νησιά του Αιγαίου παρέμειναν σκλαβωμένα για αρκετό διάστημα στους Γενουάτες και σε άλλους Λατίνους κατακτητές.

Β.  Πνευματική ανάπτυξη μέσα στη σκλαβιά

Παρά τη σκλαβιά οι Έλληνες ανέπτυξαν τα γράμματα και τις τέχνες, ιδίως στις λατινοκρατούμενες περιοχές. Η άνθηση της ποίησης και του θεάτρου στην Κρήτη έμεινε στην ιστορία ως κρητική αναγέννηση. «Ο Ερωτόκριτος» και «Η θυσία του Αβραάμ» του Βιτσέντζου Κορνάρου, και «Η Ερωφίλη» του Γεωργίου Χορτάτζη είναι έργα που διαβάζονται και σήμερα.

Η ποίηση και η μουσική καλλιεργήθηκαν και στα Επτάνησα, όπου κατέφυγαν πολλοί Κρητικοί μετά την υποταγή της Κρήτης στους Τούρκους. Οι Επτανήσιοι λογοτέχνες έγραφαν στη γλώσσα του λαού πρωτότυπα έργα κι έκαναν μεταφρά­σεις έργων των αρχαίων Ελλήνων και Ευρωπαίων συγγραφέων.

Στην Ήπειρο, ο Ιωάννης Βηλαράς έγραψε τα ποιήματα του, χρησιμοποιώντας γλώσσα δημοτική. Στη Βλαχία, ο Αθανάσιος Χριστόπουλος έγραψε πολύ ωραία ποιήματα καθώς και θεατρικά έργα σε απλή γλώσσα.

Όλους όμως τους ποιητές και δημιουργούς τους ξεπέρασε ο ίδιος ο λαός. Με τα τραγούδια του έψαλε τις λύπες, τις χαρές, τους καημούς, τις ελπίδες και τα κα­θημερινά του προβλήματα και τραγούδησε σημαντικά πρόσωπα και γεγονότα. Η μελωδία των τραγουδιών αυτών έχει ως βάση τη βυζαντινή μουσική, η οποία εξα­κολουθούσε να καλλιεργείται. Σε λαϊκή γλώσσα ήταν γραμμένα και πολλά συναξά­ρια* αγίων και φυλλάδες, που κυκλοφορούσαν ανάμεσα στους υπόδουλους.

Οι περιοχές που διάλεξαν να ζήσουν οι Έλληνες ήταν πλαγιές και απόμερα μέ­ρη. Τα σπίτια τους τα έφτιαχναν μικρά, με λίγα παράθυρα. Αργότερα όμως χτίστη­καν «αρχοντικά» (Πήλιο, Καστοριά, Ύδρα), έγιναν έργα κοινής ωφέλειας (γεφύρια, βρύσες) και μικρά οχυρωματικά έργα (πύργοι Μάνης, καστρόσπιτα και καστροχώρια, κυρίως στα νησιά του Αιγαίου).

Σπάνια οι Τούρκοι επέτρεπαν το χτίσιμο νέων εκκλησιών. Οι χριστιανοί περιορί­ζονταν μόνο σε επιδιορθώσεις. Εξάλλου δεν υπήρχαν τα μέσα και ειδικευμένοι τεχνίτες. Εξαίρεση αποτελούσαν οι εκκλησίες των μοναστηριών, που χτίζονταν με δαπάνες ευεργετών.

Οι χριστιανοί ζωγράφοι συνέχισαν την παραγωγή σημαντικών έργων στα μεγά­λα θρησκευτικά κέντρα της εποχής (Κρήτη, Μετέωρα, Άγιον Όρος κ.α.). Ανάμεσα τους ξεχωρίζουν ο Θεοφάνης, ο Παυλάκης και ο Μιχ. Δαμασκηνός. Ακόμα, αρκετοί λαϊκοί ζωγράφοι πλούτισαν την παράδοση με τα έργα τους.

Γενικά η αρχιτεκτονική και η ζωγραφική συνέχισαν τη βυζαντινή παράδοση, δέ­χτηκαν όμως και επιδράσεις από τη Δύση, προπαντός στις λατινοκρατούμενες περιοχές.

• Αντιστοιχίζω αυτά που ταιριάζουν :

Κρήτη                     Βηλαράς                      Ποίηση

Ήπειρος                Κορνάρος

Βλαχία                   Χριστόπουλος              Θέατρο

Άγιο Όρος              Θεοφάνης

                             Χορτάτζης                  Ζωγραφική

•  Σημειώνω Χ στη στήλη που ταιριάζει :